Rồng-Linh vật cát tường

09:56 | 06/02/2020 Lượt xem: 683

Từ lâu, hình tượng con rồng đã được coi là biểu tượng thiêng liêng và cát tường của các nước Châu Á. Bản thân hình tượng con rồng đã có một bề dày lịch sử lâu dài, mang đậm ý nghĩa cát tường và tinh thần thánh sâu sắc.

Tinh thần thánh của rồng, trước tiên thể hiện ở hình tượng phi phàm của nó. Về hình tượng của rồng, có thuyết về “tam đình” (ba bằng), chính là chiều dài ba phần của rồng là từ đầu đến cổ, từ cổ đến eo, từ eo đến đuôi là dài bằng nhau; lại có “cửu tự” (chín giống), tức là hình tượng rồng có sừng giống hươu, đầu giống lạc đà, mắt giống thỏ, cổ giống rắn, bụng giống sò, vẩy giống cá, móng giống chim ưng, chân giống hổ, tai giống trâu. Thực ra điều này đã chứng tỏ rằng rồng chỉ là loài động vật tồn tại trong tưởng tượng của con người. Ngoài ra, trong sách sổ còn nói rằng rồng có thể biến hóa, mắt rồng có thể nhận ra ngọc, khi rồng xuất hiện sẽ có mưa.

Về ý nghĩa của rồng, trước tiên phải liên hệ nó với đế vương. Người thống trị tối cao trong lịch sử phong kiến được gọi là “chân long thiên tử” hay “rồng trên trời, giống như thánh nhân tại vương vị”. Rất nhiều sự vật liên quan đến hoàng đế, từ dung mạo đến xương cốt, từ nơi ở đến đường đi, từ lời nói đến văn thư, đều thêm vào chữ “long”. Ngược lại, dân thường cũng coi rồng là thần vật, linh vật, vật cát tường, hoặc lấy chữ “long’ để đặt tên cho con cái, hoặc gọi con cháu là “con rồng cháu rồng”, ngay cả con rắn cũng gọi là “rồng nhỏ”.

Tại các nước Châu Á, hình tượng rồng được ứng dụng rất rộng rãi, và sau này lan rộng đến tất cả các nước của các Châu lục khác. Từ mái hiên đến bậc thềm, từ tranh tường tới dệt nhuộm, từ trang phục đến xe cộ, từ chăn gối cho tới tranh vẽ…dường như có thể bắt gặp ở bất kỳ nơi đâu trong cuộc sống. Hình tượng rồng thường xuất hiện dưới hai hình thức: chạm khắc và hội họa. Trong hoàng cung, có rồng bằng đồng mạ vàng nguyên chất, rồng đúc bằng vàng ròng, cột trụ lan can hành lang, thềm son có điêu rồng khắc rồng gỗ, rồng đá, cột trụ, lan can hành lang, thềm son có điêu khắc rồng gỗ, rồng đá; cột trụ, mái hiên trong cung điện chùa chiền đều điêu khắc rồng; đồ dùng của hoàng thất cũng được vẽ lên các hoa văn rồng khác nhau; chăn gối rèm cửa trong dân gian được thêu rồng, cắt thành hình rồng…

Những con thuyền của ngư dân vùng duyên hải Phúc Kiến, ở hai bên mũi thuyền phải gắn thêm hai con mắt rồng tròn xoe, thân thuyền vẽ thành hình con rồng, tương truyền làm như vậy có thể dọa cá mập. Trước đây vua và các thành viên trong hoàng thất mặc long bào, trên long bào của vua được vẽ rất nhiều rồng, như mặt trước chiếc long bào của vua được vẽ rất nhiều rồng, như mặt trước chiếc long bào của hoàng đế các nước Châu Á được thêu chín con rồng, vùng ngực là rồng vàng. Những chiếc thuyền rồng truyền thống là sự tập trung cao độ của nghệ thuật điêu khắc và vẽ rồng.

Tương truyền có rất nhiều loài rồng, chủ yếu là rồng có sừng, giao long, ưng long, quỳ long, rồng bay…Rồng trong tranh vẽ, nhiều nhất là rồng có sừng, giao long và quỳ long, nhiều khi không phân biệt rõ ràng từng loại. Ngoài ra còn phát triển thành nhiều loại tạo hình và hoa văn rồng như hoa văn rồng tròn (đoàn long, được sử dụng rộng rãi, thường xuyên xuất hiện ở giữa các bản vẽ), quỳ long củng bích (vẽ trên tường), rồng cắp ngọc (dùng ở trụ cửa, chân bàn), quải tử long, hoa long quải tử (dùng làm viền trang trí cho các vật thể). Còn có các hoa văn như cửu long (chín rồng), nhị long hý châu (hai rồng vờn ngọc), tích long náo linh chi (rồng có móng, vẫy đùa giỡn với linh chi).

Nói tới rồng không thể không nhắc tới những con cháu do nó sinh ra. Tương truyền rồng có chín con, mỗi con lại mang hình dạng khác nhau và những đặc trưng riêng. Chín con của rồng bao gồm những loại nào, thứ tự từ trên dưới ra sao, các giả thuyết thường không thống nhất. Trong đó, có ảnh hưởng lớn nhất và thường gặp nhất có những thuyết dưới đây.

Bị hí: Còn gọi là bá hạ. Hình dạng giống rùa, thích gánh nặng nên thường thấy ở dưới các tấm bia, dùng làm con rùa đỡ bia. Một thuyết khác cho rằng bị hí thích văn chương nên dùng nó để trang trí hai bên điểm bia. Tương truyền trong chín rồng con nó đứng nhất, sờ vào nó có thể mang lại may mắn.

Ly vẫn: hay còn gọi là si vẫn, trào phong. Hình dạng của nó giống thú vật. Tính tình của nó thích mạo hiểm, thích nhìn xa, thích nuốt. Thích nguy hiểm vì nó thích ở nơi cao. Thích nhìn vì nó hay ngoảnh dọc ngoảnh ngang nhìn tứ phía mà muốn được nhìn xa sẽ phải đứng ở nơi cao, nên ly vẫn được trang trí ở phần trang trí ở phần phía trước nóc cung điện, chùa chiền, đền đài. Còn về phần thích nuốt, vì nó thích nuốt lửa, nên đặt ở trên cột nhà để cầu trấn hỏa, bảo vệ bình an.

Bồ lao: Hình dạng giống rồng nhưng hơi nhỏ. Thích gầm rú, nên dùng làm núm chuông. Tương truyền bồ lao sinh sống ở bờ biển, rất sợ cá voi, mỗi khi bị cá voi tấn công sẽ gầm rú vang động. Sau này người ta đúc núm chuông thành hình dạng con bồ lao, đùng chiếc đòn gỗ chạm khắc thành hình cá voi để đánh chuông, nghe nói làm như vậy sẽ khiến chiếc chuông có âm thanh vang vọng, truyền xa ngàn dặm. Vì vậy, bồ lao cũng trở thành vật tượng trưng cho chuông. Ngoài ra, quai những dàn chuông thời cổ đại cũng được trang trí bồ lao.

Bệ ngạn: Hình dạng giống hổ, răng nanh dài và sắc, có sức thị uy lớn, thích kiện tụng, nên được đặt ở hai bên cửa của nhà ngục, hoặc điêu khắc trên cửa của nhà ngục. Sau này, bệ ngạn trở thành tượng trưng cho lao ngục.

Thao thiết: Hình dạng giống chó sói, thích ăn uống, thường được trang trí trên nắp các đỉnh nấu hoặc trên tường. Ngoài ra, thao thiết được hoa văn hóa thành hình dạng hoa văn mặt thú còn xuất hiện trên các đồ đồng thời Thương Chu, có đầu không có thân, mặt mũi dữ tợn, được gọi là hoa văn thao thiết.

Toan nghê: Còn gọi là kim nghê, linh nghê. Hình dạng giống sư tử, thích tĩnh lặng và thường ngồi yên ngắm cảnh khói hương nghi ngút. Toan nghê thích hương khói nên lư hương, bát hương thường được chạm khắc hình toan nghê hoặc dùng nó để trang trí trên nắp lư hương hoặc thành lư hương, chân lư hương, sau này trở thành hình tượng tượng trưng cho lư hương. Toan nghê thích ngồi nên còn được làm chỗ ngồi của Phật.

Nhai xế: Hình dạng như lang sói, tính khí hung hăng nên được chạm khắc trên các vũ khí như đao kiếm để tăng thêm sức mạnh. Tương truyền nhai xê có thể phun ra binh khí nên phụ trách cai quản binh khí trong thiên hạ.

Công phúc: Là linh vật thích nước nên thường thấy ở trụ cầu hoặc thân cây cầu. Công phú miệng rộng, bụng to có thể nuốt sông phun mưa nên còn có vai trò tránh mưa tránh gió được dùng làm cống thoát nước ở các công trình kiến trúc.

Tiêu đồ: Còn gọi là tiêu từ, hình dạng giống con ốc, thích khép miệng nên thường được trang trí trên cửa hoặc dùng làm nắm cầm trên cửa.

Cho dù con của rồng có những loại nào thứ bậc ra sao, chúng đều là những biểu tượng may mắn truyền thống đồng thời thường xuất hiện trên những đồ vật thật, có ý nghĩa tượng trưng, giá trị nghệ thuật và hiệu quả thực tế đã trở thành một thành phần đặc biệt trong văn hóa của các nước Châu Á.

Tags: Linh vật cát tường , Rồng ,